یلدا؛ تقابل تاریکی و روشنایی در فرهنگ باستان، بساط دورهمی هایی که هنوز هم برجاست - وبلاگ آرشیو بهترین ها

به گزارش وبلاگ آرشیو بهترین ها، برگزاری شب یلدا یک آئین ملی است که پیشینه ای باستانی دارد، همه ساله خانواده های ایرانی در این شب با صمیمت و مودت کنار هم جمع می شوند.

به گزارش خبرنگار از ؛ هر سال با رسیدن برگ ریزان پاییز و به شماره افتادن گام های آذر، مردم خود را برای یک سور اساسی و جشنی همگانی آماده می نمایند، جشنی که به فاصله غروب 30 ام آذر تا طلوع آفتاب یکم دی اطلاق می گردد؛ بلی جشن شب یلدا.

یلدا یک رسم زیبای ایرانی است که در حافظه و خاطره تاریخی مردم این کشور به ثبت رسیده و همه ساله شاهد برگزاری هرچه باشکوه تر این جشن در میان مردم هستیم، به طوری که سال به سال به جهت اهمیت این شب، اشتیاق برای گرامیداشت یلدا بیشتر و بیشتر می گردد.

همانطور که بار ها شنیده اید جشن یلدا قدمتی به بلندای تاریخ چند هزار ساله ایران دارد، یعنی این جشن برای هر یک از مردم کشور به اندازه سایر آئین های مرسوم؛ همچون جشن نوروز و چهارشنبه سوری اهمیت داشته و در بطن فرهنگ ایرانی جای دارد.

بر پایه این حقیقت که در گذشته مردم زندگی خود را بر اساس گردش خورشید و طولانی بودن یا نبودن روز و شب تنظیم نموده و به فعالیت های روز مره مشغول می شدند، این موضوع برای آن ها بسیار حائز اهمیت بود که در بلندترین شب سال یا همان شب چله برای مقابله با هر خوی یا عامل اهریمنی و غالب گشتن حس سردی و دشمنی بر آنان، تا پاسی از شب بیدار بوده و کنار هم و با هم، این شب را که در نظر آن ها شبی خوف ناک بوده، پشت سر بگذارند.

به زعم کارشناسان فرهنگی، با گذشت زمان بسیاری از آئین های سنتی ایرانیان یا به کلی تحریف یا بخشی از آن ها دچار دگرگونی شده است؛ اما جشن شب یلدا برغم قدمت زیاد، هنوز هم صندلی ویژه ای در باور عموم و فرهنگ عامه مردم ما دارد، به طوری که از چند روز مانده به این جشن بزرگ، مردم در سراسر کشور بنا به آئین ها و آداب مرسوم منطقه خود، نسبت به تهیه اقلام و خوراکی های این جشن اقدام می نمایند.

شب یلدا در فرهنگ ایرانی بهانه ای برای دید و بازدید و احوالپرسی آشنایان است، به طوری که خانواده ها با جمع شدن دور هم، فال حافظ گرفته، شاهنامه فردوسی برای هم می خوانند و با دست بوسی بزرگتر ها در این شبِ زایش خورشید، از آن ها می خواهند تا برای برکت زندگی و مقابله با سختی ها به درگاه خداوند دعا نمایند.

محمد نوری دودران جامعه شناس و کارشناس امور فرهنگی، در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار از گفت: در گذشته معمولا فرزندان و نوادگان به حرف بزرگ تر ها و بیشتر پدربزرگ ها گوش فراداده و بلندترین شب سال را در کنار خانواده خود و به سفارش پدربزرگ ها به انتظار روشنایی به صبح می رساندند.

او با بیان اینکه در گذشته مردم معتقد بودند که نیکی و تابش خورشید با تاریکی و ظلمت شب که در اصل و در فرهنگ باستان نماد اهریمن بوده، در نبرد می باشد، افزود: ترس از جانوران درنده، هراس از غلبه گشتن خوی اهریمنی در نتیجه بلندی شب، چیره گشتن حس سردی و دشمنی با رسیدن فصل زمستان بر آن ها و از بین بردن مهربانی و عاطفه، همه و همه از دلایلی بود که مردم ایران باستان را برای دیدن تولد و زایش خورشید تا صبح روز اول زمستان بیدار نگاه می داشته است.

این کارشناس ادامه داد: روشن کردن آتش در این شب به زعم مردم باستان یکی از دلایلی بود که نحسی شب را از بین برده و تاریکی و عامل شیطانی را نابود می سازد.

او توضیح داد: مردم در گذشته به مرور زمان دریافتند که کوتاه ترین روز سال، آخر پاییز و بلندترین شب، شب اول زمستان است که بعد از این شب، روز ها به تدریج بلندتر و شب ها کوتاه تر می گردد.

این پژوهشگر در بیان و تشریح فلسفه نام نهادن شب چله به طولانی ترین شب سال در ایران باستان، گفت: چهل روز مانده از فصل زمستان که آغاز آن هفتم دی ماه (مطابق اول جَدی در ایران باستان) و انتهاش شانزدهم بهمن ماه باشد، را در کشور ما چله بزرگ گویند، همچنین بیست روز مانده از فصل زمستان هم که آغاز آن از هفدهم بهمن ماه بوده و نهایتا در پنجم اسفند ماه انتها می یابد به چله کوچک معروف است و شبی (شب یلدا) که منتهی به زمستانی بوده که این چله ها را در خود دارد، به شب چله شهره است.

این پژوهشگر در رابطه با پیوند خوردن فرهنگ ها و تکامل هویت ایرانی اظهار کرد: می بایست اذعان داشت که آئین های ملی هر کشور اهمیت ویژه ای در منظر مردم آن منطقه دارد؛ به طوری که فرهنگ های خرد در یک کشور کنار هم جمع شده و یک فرهنگ و هویت مستقل و تکامل یافته را تشکیل می دهند، به طور مثال آئین شب یلدا در شهر های مختلف کشور به شیوه خاص هر منطقه برگزار می گردد، اما ماهیت اصلی این جشن تقویت دوستی ها و مودت بوده، یعنی یلدا با هر شکلی در هر منطقه ای برگزار گردد، یک آئین ملی سنجاق شده به فرهنگ کشور است.

نوری با اشاره به شرایط کنونی این جشن باستانی در کشور یادآور شد: هم اکنون مردم کشور همچون فرهنگ باستان به زنده داری شب چله معتقد هستند با کمی تفاوت هایی که به خوبی ملموس است. به طوری که آن ها امروزه از حیوانات درنده و چیره شدن خوی اهریمنی بر خود یا هر یک از اعضای خانواده بیم ندارند، بلکه این شب برای صمیمیت، پیشکش عاطفه و مهربانی هرچه بیشتر به اعضای خانواده و دوستان و همچنین پاسداشت یک فرهنگ قدیمی زنده نگه داشته شده و به صبح می رسد.

این پژوهشگر با بیان اینکه امروزه هم همچون گذشته خوردن خوراکی ها در بین مردم رایج است، گفت: هر یک از تنقلاتی که برای دورهمی این شب ها، بنا بر فرهنگ غذایی هر منطقه آماده می شده نماد یک چیز مشخصی بوده است.

بیوک جامعی جامعه شناس و پژوهشگر مردمی، به خبرنگار از گفت: شب یلدا به عنوان یک رسم دیرینه در فرهنگ عامه مردم، فارغ از قومیت ها و طایفه گرایی، نمادی از انس، الفت و صله ارحام بوده و نامگذاری این جشن به یلدا فلسفه خاص خود را دارد که در شهر های کشور به علت انتها فصل پاییز و رخداد انقلاب زمستانی، با هدف مقابله با سردی، این شب جشن گرفته می گردد.

او ادامه داد: جشن یلدا با گرد هم آمدن و شب نشینی اعضای خانواده و اقوام و آشنایان در کنار یکدیگر برگزار می گردد که در این میان مثل گویی، سرودن شعر و شاهنامه خوانی، گفتن حکایت از قصه های حسین کرد شبستری، رستم و سهراب، شیرین و فرهاد و کلیله و دمنه در قدیم اجرا می شده و گرچه این رسم از گذشته تا به امروز با سیر و گذشت سال ها کم رنگ شده، اما هم اکنون نیز این رسم در بعضی شهر ها اجرا می گردد.

به گفته این پژوهشگر خوردن تنقلاتی همچون انواع مغز های گردو، بادام، فندق، پسته و میوه های خشک و شیرینی و همچنین میوه های مخصوص از قبیل هندوانه، پرتغال و انار از قدیم در این جشن مرسوم بوده است.

جامعی خوردن هندوانه یا ماست را از اصلی ترین بخش های جشن شب یلدا در قدیم دانسته و اعلام کرد: خوردن هندوانه در گذشته در فرهنگ مردم ایران به این معنی بود که با مصرف این میوه در یک روز مانده به آغاز زمستان، بدن آن ها در برابر تحمل سردی ها مقاوم خواهد بود، اما در گذشته های دور به دلیل عدم دسترسی آسان به هندوانه، مردم بسیاری از مناطق از ماست برای این نماد استفاده می نموده اند.

او اذعان داشت: در حالت کلی تمامی خوردنی های شب یلدا همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.

جامعی توضیح داد: همانطور که گفته شد بنا بر فرهنگ غذایی و بومی هر منطقه، سفره شب یلدا در مناطق مختلف با خوراکی های خاصی تزیین می گردد به طوری که در استان اردبیل و منطقه آذربایجان مردم بیشتر از قاووت یا قورقا که معمولا طبع گرمی دارند، در استان گیلان آب ازگیل یا آب کونوس، در استان فارس از آجیل های مخصوص که از انجیر، قصبک، خرک، برنجک تشکیل می گردد، در استان خراسان شمالی بیشتر حلوا قلقلی و در قزوین میوه های سرخ و خشکی که به شب چره شهره است، استفاده می نمایند.

این پژوهشگر ادامه داد: بردن خنچه برای تازه عروس یا دخترانی که نشان نموده هستند از دیگر مراسم های شب یلداست که این سنت بیشتر در منطقه آذربایجان به چشم می خورد، که معمولا خلعت یا لباس این خنچه را دختران دم بخت داخل سینی تزیین نموده و همراه داماد و چند نفر دیگر هدایا را به خانه پدری عروس می برند.

جامعی با تاکید بر حفظ مودت خانوادگی و ترویج محبت در بین اعضای یک خانواده و فامیل در گذشته افزود: در ایام قدیم دریافت فال حافظ، قصه گویی و بیات خوانی از جمله ترفند های پدربزرگ ها و مادربزرگ ها برای جمع کردن دیگر فرزندان و نوادگان به دور هم بود تا با این کار شبی به یاد ماندنی را در کنار هم و دور کرسی به ثبت برسانند.

مجتبی جوان اجدادی، مردم شناس و جامعه شناس، در گفت وگوی اختصاصی با خبرنگار از ، با اشاره به اینکه جشن شب یلدا هم همچون سایر آئین های کشور دچار مقداری تحولات و تجملات شده است، گفت: سادگی و بی ریا بودن دورهمی های شب یلدا شاید این روز ها آرزوی بسیاری از پیرمرد ها و پیرزن ها باشد، چرا که امروز شاهد هستیم در کنار رونق بخشی به جشن یلدا یک سری تجملات نیز گریبان گیر این آئین کهن سرزمین مان شده است.

او با بیان اینکه حفظ و احیای فرهنگ ها و آئین های کهن، لازمه تحقق بخشی به ماندگاری هویت اصلی ایرانی است، یادآور شد: آنچه که باید امروزه مسئولیت هر یک از مردم کشور باشد این است که نباید آئین های کهن و چند هزار ساله را در مقابل آئین هایی قرار دهیم که از فرهنگ بیگانه وارد فرهنگ اصیل خودمان شده است.

این پژوهشگر ادامه داد: یلدا به عنوان یکی از رسم های کهن همچنان در بین نسل های مختلف جامعه، صندلی واقعی خود را حفظ نموده است، پس یلدا یا نوروز یا چهارشنبه سوری و آئین هایی نظیر این ها بهتر است تا از چارچوب محصور خانواده ها و طایفه ها خارج شده و در عرصه ای گسترده به این آئین ها پرداخت شد.

روز به سر رسیده و شب بر سر دست آمده، اما امشب هر شبی نیست، امشب شب یلداست، امشب باید هرچه از سرخی و روشنی داریم برداریم و در کنار هم باشیم و بگذاریم دوستی ها، سدی در برابر تاریکی و ترس باشد، بنشینیم، شاد باشیم، بگوییم و بخندیم و بگذاریم هرچه تاریکی است، هرچه سردی و خستگی است جای خود را به دوستی و مودت بدهد.

قبول کنیم که این روز ها به رغم توسعه معاش خانواده ها، دورهمی های فامیل و آشنایان سادگی و صمیمیت قبل خود را از دست داده است، اما یلدای سال جاری قرار ما این باشد که به دور از ریخت و پاش های بی مورد، یک دورهمی ساده به یاد ایام گذشته برگزار کنیم.

شب یلدا/ آداب و رسوم شب چله را بیشتر بشناسید

کلام آخر؛

در حقیقت پیغام اصلی جشن شب یلدا که در اسلام نیز به کرات به آن سفارش شده است، عیادت از سالمندان، بیماران، دید و بازدید، صله ارحام و رسیدگی به احوال دیگران و دستگیری از نیازمندان است.

یادمان نرود شب چله یا هر آئین دیگری که سمبل دوستی و دورهمی هاست، بهانه ای بیش نیست تا ساعتی چند در کنار هم باشیم، باید بدانیم که حتی تاریک و طولانی ترین شب هم تمام شده و نهایتا به خورشید می رسد، پس چه قدر شایسته است که در این شب، دل مشغولی ها را کنار زده، گرفتاری ها را گوشه ای رها نموده و با دلی سرشار از عشق و محبت کنار خانواده خود لحظات شاد و به یاد ماندنی ثبت کنیم.

بودن در کنار خانواده هرچند کوتاه لذتی دارد که شاید نتوان جای این لذت را با هیچ کس یا شادی دیگری پر کرد، پس در شب یلدای سال جاری به جای گشت و گذار در فضای مجازی حداقل برای یک شب هم که شده با گذشته خود آشتی کنیم و کنار هم باشیم.

گزارش از نوشین سلامت